Άποψη – Ιδιωτικά Πανεπιστήμια στην Ελλάδα: Απειλή ή αναγκαία εξέλιξη;

Από τα δώδεκα μη κρατικά πανεπιστήμια που κατέθεσαν αίτηση για να ξεκινήσουν τη λειτουργία τους στην Ελλάδα το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026, τελικά αδειοδοτήθηκαν τα τέσσερα. Η είδηση προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις: για ορισμένους, πρόκειται για την αρχή του τέλους της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για άλλους, είναι ένα πρώτο βήμα προς τον εκσυγχρονισμό και τον υγιή ανταγωνισμό στο ελληνικό πανεπιστημιακό τοπίο.

Σε αυτό το άρθρο, αποφεύγοντας να θίξουμε τις παθογένειες των ελληνικών πανεπιστημίων, επιχειρούμε να δούμε την εικόνα συνολικά και να απαντήσουμε στο ερώτημα: είναι όντως καταστροφική αυτή η εξέλιξη;

Αντιδράσεις και Ενστάσεις

Οι σκεπτικιστές κάνουν λόγο για παραβίαση του Συντάγματος και κίνδυνο εμπορευματοποίησης της ανώτατης εκπαίδευσης. Φοβούνται την εμφάνιση «ιδιωτικών μαγαζιών» που θα μοιράζουν πτυχία, υποβαθμίζοντας τον ακαδημαϊκό πήχη. Συχνά φέρνουν παραδείγματα από ιδιωτικά ΙΕΚ, αμφισβητώντας την ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχεται εκτός δημοσίου.

Ωστόσο, αξίζει να θυμηθούμε ότι και στην υποχρεωτική εκπαίδευση, η ιδιωτική πρωτοβουλία γνωρίζει εκρηκτική άνοδο. Αν κάποιος ήθελε να είναι συνεπής, θα έπρεπε να εξετάσει με την ίδια αυστηρότητα το ρόλο των ιδιωτικών σχολείων, ιδίως σε περιόδους όπου το απολυτήριο έπαιζε καθοριστικό ρόλο για την εισαγωγή στα ΑΕΙ – όπως επί ισχύος του νόμου Αρσένη.

Άλλοι βλέπουν πίσω από την απόφαση μια σταδιακή αποδυνάμωση του δημόσιου πανεπιστημίου. Η αγωνία τους δεν είναι αβάσιμη. Το ερώτημα όμως είναι: είναι αναπόφευκτη η κατάρρευση ή μπορεί να συνυπάρξει ένα μικτό σύστημα προς όφελος όλων;

Τι ισχύει στον υπόλοιπο κόσμο

Η ύπαρξη ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση, στον υπόλοιπο πλανήτη. Ορισμένες χώρες έχουν έναν μακροχρόνιο και εξέχοντα ιδιωτικό τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία), ενώ σε άλλες, μπορεί να αποτελεί πιο πρόσφατη εξέλιξη ή μικρότερο μέρος του συνολικού εκπαιδευτικού συστήματος. Οι εγγραφές στην ιδιωτική ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση, παγκοσμίως, έχουν μιαν ανοδική τάση, μια σημαντική και αυξανόμενη παρουσία.

Ακόμα και χώρες που δε θεωρούνται «καπιταλιστικά προπύργια» όπως η Ινδία,  η Ινδονησία, η Βραζιλία, η Γουατεμάλα, το Περού και οι Φιλιππίνες, έχουν πολύ υψηλά ποσοστά φοιτητών σε ιδιωτικά ιδρύματα. Ο ιδιωτικός τομέας είναι ένα ταχέως αναπτυσσόμενο τμήμα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ακόμα και στην Αφρική.

Ούτε καν η χώρα του Μάο δεν παρέχει πλήρως δωρεάν πανεπιστημιακή παιδεία. Στην Κίνα τα δημόσια πανεπιστήμια κυριαρχούν, αλλά τα δίδακτρα είναι υπαρκτά και οι φοιτητές δεν σπουδάζουν δωρεάν. Ένα πολύπλοκο σύστημα υποτροφιών και δανείων εξισορροπεί την κατάσταση, κάνοντας την εκπαίδευση προσβάσιμη.

Και στην Ευρώπη;

Η Ευρώπη έχει ιστορικά δώσει προτεραιότητα στα δημόσια πανεπιστήμια. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, ο ιδιωτικός τομέας κερδίζει έδαφος. Από τη Γερμανία και την Αυστρία μέχρι το Βέλγιο, την Ουγγαρία και την Κύπρο, ο αριθμός των φοιτητών που επιλέγουν ιδιωτικά ιδρύματα αυξάνεται. Τα ιδρύματα αυτά συχνά ειδικεύονται σε τομείς όπως η διοίκηση επιχειρήσεων, οι εφαρμοσμένες επιστήμες ή η επαγγελματική κατάρτιση.

Μέσα σε αυτό το ευρωπαϊκό τοπίο, η Ελλάδα παραμένει μια εξαίρεση, εξαιτίας του Άρθρου 16 του Συντάγματος που προβλέπει αποκλειστικά δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Το ελληνικό παράδοξο και η επόμενη μέρα

Η κυβέρνηση δηλώνει αποφασισμένη να αναθεωρήσει το Άρθρο 16. Η επόμενη Βουλή αναμένεται να είναι αναθεωρητική. Εάν ο ελληνικός λαός διαφωνεί, θα έχει τη δυνατότητα να το εκφράσει με την ψήφο του το 2027.

Το επιχείρημα ότι η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων θα οδηγήσει στην κατάρρευση των δημοσίων ιδρυμάτων, εγείρει έναν εύλογο αντίλογο: αν ένα σύστημα φοβάται τον ανταγωνισμό, μήπως αποτυγχάνει να πείσει για την αξία του; Ο αποκλεισμός μιας εναλλακτικής δεν εγγυάται την ποιότητα του υφιστάμενου μοντέλου.

Αν τα 12 υποψήφια ιδρύματα είχαν αδειοδοτηθεί αδιακρίτως, τότε ναι, θα υπήρχε σοβαρός λόγος ανησυχίας. Το γεγονός ότι εγκρίθηκαν μόνο 5 δείχνει πως υπάρχει φιλτράρισμα και πρόθεση να τηρηθούν αυστηρά κριτήρια αδειοδότησης. Ο στόχος πρέπει να είναι λίγα και πιστοποιημένα ιδρύματα, με σαφή ρυθμιστικό πλαίσιο και μηχανισμούς αξιολόγησης.

Η παγκόσμια κατεύθυνση είναι ξεκάθαρη

Η διεθνής τάση δείχνει προς ένα μικτό μοντέλο: συνύπαρξη δημόσιων και ιδιωτικών παρόχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ο ιδιωτικός τομέας, παγκοσμίως, βασίζεται σε δίδακτρα, κληροδοτήματα, δωρεές και επενδύσεις. Η επιτυχία του ή η αποτυχία του δεν κρίνεται από την ύπαρξή του, αλλά από το ρυθμιστικό πλαίσιο και τη ζήτηση που προκύπτει από την κοινωνία.

Αντί, λοιπόν, να συζητάμε αν πρέπει να υπάρχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια, ίσως ήρθε η ώρα να συζητήσουμε πώς πρέπει να λειτουργούν. Το ερώτημα δεν είναι πια «ναι ή όχι», αλλά «πόσο, πού, με ποιους κανόνες».

Αν θέλουμε να προστατεύσουμε τη δημόσια παιδεία, η απάντηση δεν είναι η απαγόρευση του ανταγωνισμού — είναι η αναβάθμισή της.

** Τα μη κρατικά πανεπιστήμια που πήραν άδεια από το Υπουργείο Παιδείας είναι:

Το πανεπιστήμιο του York, το οποίο συνεργάζεται στην Ελλάδα με το City College στη Θεσσαλονίκη.

To βρετανικό Open University, σε συνεργασία με το Anatolia College στη Θεσσαλονίκη.

Το πανεπιστήμιο Keele, σε συνεργασία με το Μητροπολιτικό Κολλέγιο στην Αθήνα.

Το πανεπιστήμιο της Λευκωσίας, στην Αθήνα.